تشویق و تنبیه نشانه زنده بودن انسان و نشانه سرحال بودن او و علامتی برای میل و انگیزه دستیابی به کمالی است.

در تشویق میل انسان به جنبه پاداش گیری و در تنبیه میل او به دور شدن از ناکامی و عذاب توجه می شود. این دو میل که میل به خداخواهی انسان بازمی گردد و تفصیلی از آن است، از میل های فطری است. به همین دلیل می توان این دو میل را در نوع انسان مشاهده کرد.

طبیعی است که میل به تشویق از میل به تنبیه در انسان قوی تر  و مرجح تر است و تا خود را مجبور به تنبیه نداند خود را در معرض تنبیه نمی اندازد ولی با این وجود وقتی هنوز میل های فطری در فرد زنده استاگر کاری را که نباید انجام دهد دوست دارد کسی او را تنبیه کند و از ادامه روند اشتباهش به هر شکل که شده دوری گزیند.

این میل فطری وقتی با گزاره های عفلی آمیخته می شود بسیار باشکوه می گردد و وسیله و سببی برای مراقبت و تقویت اراده می باشد.

گزاره های عقلی تشویق و تنبیه در قالب گزاره های شرطی بیان میشوند. هر قدر این گزاره ها با گزاره های وحیانی انطباق داشته باشد فرد را در مسیر کمال بیشتر و بهتر یاری می رساند.

بر اساس مطالب فوق می توان تشویق و تنبیه را یکی از مهم ترین شیوه های تربیتی و آموزشی کودکان و نوجوانان و وسیله ای برای شکوفا شدن عقل آن ها و نیز برای تقویت میل فطری آن ها دانست. تشویقی که منجر به برانگیختن برای انجام خیر یا ترک  کار شرّی شود و  تنبیهی که باعث بازدارندگی از کار شرّی شود.

در مورد ضرورت وجود تشویق و تنبیه در امر تربیت به دلیل وضوح آن جایی برای سخن گفتن باقی نمی ماند ولی در مورد چگونگی آن و نیز بهینه سازی استفاده از آن سخن بسیار است و نیز باید در آن بسیار تامل کرد.

مطالعه این موضوع بسیار مهم در امر تعلیم و تربیت ، گاهی از منظر تجربه صورت گرفته و تجربه های سینه به سینه انتقال یافته است به همین دلیل در هر اقلیم و سرزمینی متناسب با فرهنگ و دینی که در آنجا حاکم است فرزندشان را به گونه ای خاص تشویق و تنبیه می کنند.

گاهی این موضوع از منظر عقلا و دانشمندان و براساس اطلاعاتی که از ساختار انسان کشف شده است به دست می آید. گاهی نیز این موضوع به دلیل اهمیتی که دارد ترجیح داده میشود از متن دین به دست آید. در این صورت باید ابتدا مشخص شود منظور ما از تشویق و تنبیه چیست و بعد واژگان معادل آن در قرآن و روایات کدام است؛ در این صورت می توان منظر دین را در این زمینه در بین آیات و روایات به دست آورد.

کارگاه زیر بر اساس نوشتاری از استاد احمدرضا اخوت برگزار شده است که در آن موضوع تشویق و تنبیه را در شش دوره پنج ساله از زندگی بررسی کرده است. محتوای بدست آمده برای این موضوع ، علاوه بر مطالعه قرآن و نهج البلاغه ، براساس مبانی انسان شناسی و رشد شناسی قرآنی استخراج شده است.

شما میتوانید از طریق همین صفحه به صوت و همچنین تصاویر تخته کارگاه دسترسی پیدا کنید.