در نوشتار قبل در مورد لزوم مقصد دار شدن به منظور چینش صحیح برنامه‌ها (نظم) مطالبی بیان شد؛ هر کس بنا بر مقاصدی که دارد، چینش متفاوتی از برنامه‌ها در زندگی‌اش وجود دارد و مقصد هرفردی، روح حاکم بر تمام برنامه‌های زندگی اوست و در تمام برنامه‌ها جاری است. یعنی اگر هر برنامه‌ای شکافته شود، مقصد اصلی در درون آن وجود دارد و هیچ برنامه‌ای خالی از مقصد اصلی نخواهد بود.

انسان‌ها در فرصت محدود دنیایی برای رسیدن به مقاصد دنیوی، برنامه‌ریزی‌های زیادی دارند ولی برای تحقق مقاصد آخرتی که عاقبت انسان را رقم می‌زند، معمولاً بی توجه هستند. علت این امر عدم توجه به غرض خلقت است. انسان‌ها با زندگی در فرصت محدود دنیایی، قرار است به کجا و چه نقطه‌ای برسند؟

خداوند متعال غرض اصلی خلقت انس و جن را عبودیت معرفی می کند¹؛ یعنی تمام انسان‌ها و جنیان پا به دنیا گذاشته اند که به عبودیت برسند. در قرآن کریم رتبه اول مقام عبودیت خالصانه برای حضرت رسول صلی الله علیه و اله بیان شده است². همچنین در تشهد نماز مقام عبودیت مقدم بر جایگاه رسالت بیان شده است. انسان‌ها به دنیا آمده اند تا در نهایت به مقام عبودیتی حضرت رسول نزدیک بشوند و به آن جایگاه برسند.دانستیم مقصد اصلی، روح حاکم بر تمام برنامه‌هاست و در تک‌تک برنامه‌ها جاری است. اگر مقصد اصلی هر انسانی، عبودیت خداوند متعال باشد، بنابراین در هر برشی از زندگی و در هر برنامه‌ای و در هر یک از مراتبِ رشدی، باید عبودیت دیده شود. به عنوان مثال غرض دانه سیب، درخت سیب شدن است که نهایتاً میوه سیب می‌دهد. این دانه سیب در هر یک از مراتب رشدی‌اش، مراتب رشد درخت سیب را طی می کند و در هیچ یک از مراحل رشد، ماهیتش تغییر نمی‌کند و مثلاً درخت گلابی نمی‌شود. در مورد انسان‌ها هم چنین مطلبی صادق است، اگر نقطه نهایی و مطلوب، عبودیت است، در هر یک از مراحل زندگی، انسان باید عبد باشد و نمی‌شود خارج از عبودیت زندگی کند اگر بخواهد به مقصد اصلی برسد.

از سویی دیگر در سوره هود غرض از خلقت، رسیدن به رحمت الهی معرفی شده است که در قالب امت واحده شدن محقق می‌شود³. بنابراین به میزانی که فرد در مراتب عبودیت بالا می‌رود، رحمت دارتر می‌شود و به رحمت الهی نزدیک‌تر می‌شود که دقیقاً چنین مطلبی در مورد حضرت رسول به وضوح دیده می‌شود؛ چرا که ایشان رحمة للعالمین هستند و بیش از همه بندگان به رحمت الهی رسیده و جاری کننده رحمت الهی هستند. بنابراین تمام برنامه‌های زندگی انسان باید سرشار از رحمت الهی باشد و نمی‌شود کسی بخواهد به مقصد اصلی برسد و زندگی‌اش خالی از رحمت باشد.

در سوره مبارکه انشقاق مسیر زندگی دنیا، معبری برای لقاء خداوند معرفی شده است⁴. پس تمام برنامه‌های زندگی افراد باید آنان را لایق لقاء خداوند متعال کند و هر فردی بتواند با برنامه‌های زندگی‌اش در پی لقاء خداوند متعال باشد. این مقاصد متعالی دقیقاً قطعات گمشده زندگی ما انسان‌ها هستند؛ در حالیکه برنامه‌های متعدد و متنوعی را دنبال می‌کنیم ولی عبودیت، رسیدن به رحمت و لقاء خداوند در تک‌تک برنامه‌های ما جاری نیست و به عنوان مقاصد اصلی برنامه‌های زندگی ما دنبال نمی‌شود.

توجه به قالب بیانی بسیاری از آیات، ما را با مقاصد متعالی مد نظر خداوند متعال در زندگی آشنا می‌سازد. آشنایی با این مقاصد، در زمینه نحوه چینش برنامه‌ها در هر یک از مراتب رشدی انسان بسیار راهگشا است.

برای فهم این مقاصد، لازم است حداقل یکبار قرآن را با این رویکرد بخوانیم.

بر اساس آیات قرآن کریم گفته شد که مقصد اصلی برنامه‌های ما رسیدن به رحمت الهی است و هر کس در پی رسیدن به رحمت نباشد در واقع در پی عذاب‌خواهی می‌رود. یکی از مصادیق تلاش برای رسیدن به رحمت الهی را می‌توان در قالب امت واحده شدن مشاهده کرد. توجه به این نکته مهم را علاوه بر سوره مبارکه هود، در سوره مبارکه صف نیز می‌توان دنبال کرد؛ در سوره مبارکه صف، مومنین در صف جبهه حق حضور دارند که جلودار صف، انبیاء عظام الهی هستند. اگر مومنین، بین آنچه که برای نصرت انبیا ابراز می‌کنند با آنچه که برای آن نصرت نیت و قصد کرده‌اند، فاصله داشته باشد مورد توبیخ خداوند قرار می‌گیرند ولی، اگر ایشان جایگاه خود را در صف حفظ کرده و در حقیقت با تطابق قول و فعل، آن جایگاه را خالی نکنند، می‌توانند در صف رسول باقی بمانند و با خالی نکردن صف عامل اذیت رسول نشوند. در واقع صفوف انبیا پی در پی و پشت سر هم تشکیل شده است تا نهایتاً دین حق در عالم ظاهر شود؛ هر چند مخالفانی در رسیدن به این مقصد وجود داشته باشد. خداوند متعال وعده داده است اگر مومنین در این صف (همانند امت واحده) بمانند و مجاهدانه عمل کنند، از عذاب الیم نجات پیدا می‌کنند یعنی به رحمت الهی دست می‌یابند. در نتیجه می‌توان گفت اگر انسانی می‌خواهد به رحمت الهی (به عنوان یکی از مقاصد اصلی در زندگی) دست یابد، باید عزم و همت جدی برای یاری رسول داشته باشد. مسیر رسیدن  به رحمت الهی و اظهار دین حق در کل عالم از مسیر نصرت رسول و مجاهده در راه خدا می گذرد.

در نوشتار قبل بیان شد، هر انسانی با توجه به مقصدی که در زندگی‌اش در نظر می‌گیرد، چینش برنامه‌هایش (نظم در برنامه‌ها)، متناسب با آن مقصد، متفاوت می‌شود. اگر مقصد اصلی، رسیدن به رحمت الهی و ظهور دین حق در کل عالم است، پس چینش برنامه‌های متناسب با این مقصد باید در راستای یاری رسول باشد؛ یعنی چینش برنامه‌ها به صورت کلی و هر برنامه به صورت جزئی باید برای یاری رسول باشد.

برای جمع‌بندی نهایی لازم است ارتباط بین عبودیت، به رحمت الهی رسیدن و لقاء خداوند متعال بررسی شود.

همان طور که گفته شد، هر چه انسان‌ها به عبودیت خداوند متعال نزدیک‌تر می‌شوند، به رحمت الهی نزدیک‌تر شده و دغدغه جاری ساختن رحمت و تشکیل امت واحده شدن را بیشتر دارند. یکی از مسیرهای مهم برای رسیدن به رحمت الهی از مسیر یاری رسول می‌گذرد، در نتیجه برای رسیدن به عبودیت بالاتر باید رسول را بیشتر نصرت و یاری کرد و زندگی مجاهدانه‌تری داشت. در واقع مومنین از مسیر یاری رسول، لایق لقاء خداوند متعال می‌شوند.

1. وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ ﴿۵۶﴾؛ سوره ذاریات آیه 56 [↩]
2. قُلْ إِنِّي أُمِرْتُ أَنْ أَعْبُدَ اللَّهَ مُخْلِصًا لَهُ الدِّينَ ﴿۱۱﴾؛ سوره زمر آیه 11/ قُلِ اللَّهَ أَعْبُدُ مُخْلِصًا لَهُ دِينِي ﴿۱۴﴾؛ سوره زمر آیه 14 [↩]
3. وَلَوْ شَاءَ رَبُّكَ لَجَعَلَ النَّاسَ أُمَّةً وَاحِدَةً وَلَا يَزَالُونَ مُخْتَلِفِينَ ﴿۱۱۸﴾ إِلَّا مَنْ رَحِمَ رَبُّكَ وَلِذَلِكَ خَلَقَهُمْ وَتَمَّتْ كَلِمَةُ رَبِّكَ لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنَ الْجِنَّةِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِينَ ﴿۱۱۹﴾ ؛ سوره هود آیه 118 و 119 [↩]
4. يَا أَيُّهَا الْإِنْسَانُ إِنَّكَ كَادِحٌ إِلَى رَبِّكَ كَدْحًا فَمُلَاقِيهِ ﴿۶﴾؛ سوره انشقاق آیه 6​​ [↩]