سیر رشد در دوره نوجوانی
سیر رشد در دوره نوجوانی
اهداف هر یک از دوره‌های رشد، به تدریج و در طی یک بازه زمانی محقق می‌شود. بررسی این فرآیند و شناخت مراحل تحقق آن، سبب می‌شود تا برنامه‌ریزی منسجم و پیوسته‌ای برای تحقق رشد طرح‌ریزی شود،چنین برنامه‌ای از امکان موفقیت بیشتری برخوردار است و ضمنا می‌تواند از تنوعی متناسب با انواع مخاطبان و همچنین سیر در آموزش برخوردار شود.
سیر رشد در دوره نوجوانی و مواقف آن را می‌توان با توجه به اقتضائات و محورهای رشد و همچنین غایت تحقق رشد در دوره نوجوانی که پیشتر بیان شد، مورد شناسایی قرار داد.
1. توان اولویت‌بندی و انتخاب خیر
- اولین مرحله از سیر رشد برای نوجوان، برخورداری از توان اولویت‌بندی است، او باید بتواند میان گزینه‌های مختلف مقایسه کرده و مبتنی بر معیارهایی چون ماندگاری، گزینه بهتر از انتخاب کند.
- طبیعتا لازم است که نوجوان، منافع و مضرّات خود را بشناسد، تا بتواند اولویت‌ها را به درستی بشناسد.
- او باید با مراجعه به والدین و بزرگ‌ترها و در حقیقت با بهره‌مندی از توان مشورت، شناخت لازم برای اولویت‌بندی را بدست آورد.
- مواجهه نوجوان با نیکویی‌ها زمینه این شناخت و انتخاب درست را در او ارتقا می‌دهد.
- بهره‌گیری از ابزار سوال می‌تواند نقش بسزایی در شکوفایی تفکّر نوجوان در این مرحله داشته باشد. مهارت‌های خوب سوال پرسیدن و سوال خوب پرسیدن باید به نوجوان آموزش داده شود.
2. قدرت تبدیل اراده به عمل
- مرحله دوم از سیر رشد نوجوان، اهتمام به دانسته‌ها و عمل کردن به آن است. لازم است نوجوان در این مرحله به از بین بردن فاصله میان علم و عمل اهتمام داشته باشد و آنچه را که می‌داند جامه عمل بپوشاند و از عمل نکردن به دانسته‌ها به شدت احتراز نماید.
- لازم است نوجوان تصمیماتی را اتخاذ نماید و نسبت به عمل کردن به آن تا رسیدن به نتیجه نهایی، استمرار داشته باشد.
- شناخت فرآیندها و سیر از نیاز تا شناخت و از شناخت تا عمل یکی از محورهای مهم تزکیه و تعلیم در این مرحله به شمار می‌رود.
- در این مرحله مربی یا معلّم، نقش منبع برای کشف حقیقت را ایفا می‌کند و نوجوان می‌بایست برای تصمیم‌گیری در برخی از کارها به مربی خود مراجعه کند.
- مواجهه نوجوان با انسان‌های نیکوکار و آشنایی با سیره زندگی ایشان، با تأکید بر عمل ایشان در دانسته‌هایشان، نقش بسزایی در تقویت اراده نوجوان خواهد داشت. معرفی الگوهای جهادی در این زمینه بسیار مفید و موثر خواهد بود.
- تأکید بر مشاهده درست و انواع مشاهده که موجب شکوفایی تفکّر مشاهده‌ای است، نقش بسزایی در تحقق رشد در این مرحله خواهد داشت.
3. بروز و خلاقیت در انجام دادن کارها
- در این مرحله نوجوان که اکنون اهل عمل است، باید اعمال خود را با حُسن و زیبایی همراه کند و آنها را از جلوه بیشتری برخوردار نماید.
- می‌بایست به نقش جلوه و بروز در به ثمر رسیدن کارها توجه داده شود، و البته وجه تمایز این موضوع با منیّت و دیده شدن خود فرد، مدنظر قرار گیرد.
- لازم است نوجوان از انواع خلاقیت بهره‌مند شود و آنها را در انجام دادن کارها مورد استفاده قرار دهد.
- آشنایی با شیوه‌های مختلف انجام یک کار و مقایسه آنها از منظر زیبایی و حُسن، نقش بسزایی در تحقق رشد در این مرحله خواهد داشت.
- لازم است از توان تفکّر مشاهده‌ای که پیشتر فعال شده بود و تقویت مراتب آن در جهت در نظر گرفتن صورت‌های جدید و بدیع در انجام کارها، استفاده شود.
- در این مرحله عالم و متخصص نقش محوری در شناخت حقایق و قوانین دارد، لذا می‌بایست معلمان و مربیان و حتی خانواده‌ها نیز در پاسخ به سوالات نوجوان، او را به سوی مراجعه به عالمان و متخصصان جامعه سوق بدهند.
- داشتن برنامه برای شناخت علمای شهر و برنامه منظم برای مراجعه و بهره‌مندی از ایشان، نقش مهمی در تزکیه و تعلیم در این مرحله دارد.
4. مفید و موثر بودن با انجام دادن بهترین کارها
- در این مرحله که نوجوان توان انجام کارهای خلاقانه را دارد، لازم است نسبت به مفید بودن و موثر بودن کارها نسبت به جامعه متوجه شود.
- شناخت نیازها و مسائل واقعی جامعه و آشنا شدن با دردهای مردم، نقش مهمی در تحقق رشد در این مرحله دارد.
- لازم است نوجوان نسبت به انجام دادن کارها به بهترین صورت ممکن، اهتمام ویژه داشته باشد. او می‌بایست تلاش کند تا هر کاری را بهتر و مفیدتر از دفعات قبلی آن انجام دهد.
- قوه عقل به عنوان عامل مهمی در شناخت حقایق در این دوره تأکید می‌شود و لازم است که مربیان و معلمان بر رعایت عقل و تقوی در تمامی کارها تأکید داشته باشند.
- تمرکز بر توان شنیدن، از گوش کردن صحیح به حرف‌ها تا حرف‌شنوی داشتن، نقش مهمی در تحقق رشد در این مرحله می‌تواند داشته باشد.
- آشنایی با تفکّر شنیداری و شیوه‌های فعال‌سازی آن بسیار موثر خواهد بود.
5. انجام دادن کارها به صورت جمعی
- در این مرحله نوجوان می‌بایست به ضرورت این امر پی ببرد که ارتقای توان خلاقیت و همچنین تأثیرگذاری برای کارها، تنها در گروه انجام کارها به صورت جمعی خواهد بود.
- مشارکت در کارهای خوب دیگران و ارتقای توان فرد در همراهی و همفکری با دیگران، یکی از محورهای رشد در این مرحله است.
- در نظر داشتن مقاصد بلند و باشکوه که بدون همراهی جمعی محقق نمی‌شوند، و تعمیق باور نسبت به آن، یکی از محورهای تزکیه و تعلیم در این دوره می‌باشد.
- بالا بردن سطح ارتباط با دیگران و آشنایی با بیشتر با آداب اجتماعی در این مرحله بیش از مراحل دیگر حائز اهمیت است.
- آشنایی با جلوه‌های موفق و باشکوه کار جمعی و همچنین تجربه موفقیت‌هایی که بواسطه همراهی جمعی حاصل می‌شود، نقش مهمی در تحقق رشد خواهد داشت.
- در این مرحله می‌بایست کتاب خداوند به عنوان شناخت حق و مراجعه به آن مورد تأکید قرار گیرد. طبیعتا توجه دادن به قران به این عنوان در مراحل قبلی نیز مورد اشاره قرار گرفته است، لیکن در این مرحله این امر به عنوان یک محور اساسی به صورت متمرکز آموزش داده می‌شود.
6. جمع‌سازی برای دستیابی به مقاصد
- در این مرحله لازم است این حقیقت به نوجوان گوشزد شود که خود او نیز می‌بایست نقش فعال در شکل‌گیری جمع‌های جدید داشته باشد.
- می‌بایست احساس توانمندی نوجوان نسبت به راه‌اندازی جمع‌های جدید و راهبری دیگران، مورد تأکید قرار گیرد و تجربیاتی نیز در این زمینه انجام شود.
- دادن مسئولیت‌های جمعی به نوجوان که با برنامه‌ریزی و راهبری او همراه باشد، نقش بسزایی در تحقق رشد در این مرحله دارد.
- ارتقای مهارت‌های هم‌کلامی و همفکری با دیگران، می‌بایست به عنوان یکی از محورهای تزکیه و تعلیم در این مرحله مورد توجه باشد. معرفی و اهتمام نسبت به صفات فضیله اجتماعی مانند حلم، نقش مهمی دارد.
- لازم است نوجوان خلاقیت خود را در همراه کردن دیگران و پیشبرد کارها به صورت جمعی، مورد استفاده قرار دهد.
- در این دوره می‌بایست نوجوان به سوی آموزش دادن به افراد کوچک‌تر سوق داده شود و خود او نسبت به جذب و همراه‌سازی این افراد اهتمام داشته باشد. می‌توان آموزش‌های مراحل اول و دوم را به نوجوانان این مرحله واگذار نمود.
- اهتمام به انجام کارهای خیر ماندگار که پس از نبودن فرد نیز ادامه پیدا کند، نقش مهمی در تحقق رشد در این مرحله دارد. بواسطه این کارهاست که تبیین محورها معرفتی کار و انتقال آن به دیگران (وصیت) مهم می‌شود.
- در این مرحله می‌بایست سیره اهل بیت علیهم السلام، خصوصا رسول گرامی اسلام به نوجوان معرفی شده و مبنای معرفت‌شناسی و همچنین شناخت آداب قرار بگیرد.
با توجه به اینکه دوره نوجوانی با مقطع متوسطه در نظام آموزش و پرورش همزمانی تقریبی دارد، می‌توان مراحل شش‌گانه رشد در دوره نوجوانی را با پایه‌های دبیرستان تطبیق داد. بدین ترتیب این سیر را می‌توان به عنوان سیر تزکیه و تعلیم در مقطع متوسطه نیز مورد توجه قرار داد.
